Creatief denken en handelen is het vermogen om nieuwe en/of ongebruikelijke maar toepasbare ideeën voor bestaande vraagstukken te vinden. Hierbij horen:
het kennen en hanteren van creatieve technieken;
het denken buiten gebaande paden;
nieuwe samenhangen kunnen zien;
het durven nemen van (verantwoorde) risico’s;
fouten kunnen zien als leermogelijkheden;
en een ondernemende en onderzoekende houding.
Naast het vernieuwende aspect moet ook aandacht zijn voor toepasbaarheid en bruikbaarheid in een specifieke context. Creatief vermogen wordt het sterkst ontwikkeld in een rijke leeromgeving waarin kinderen gestimuleerd worden om zelf oplossingen te bedenken.
De leerlijn creatief denken en handelen is uitgewerkt in zes kolommen, vier fasen met aanbodsdoelen en twee kolommen met voorbeelden. De eerste drie fasen zijn voor primair onderwijs en fase vier is bedoeld voor het voortgezet onderwijs. Om verschillen tussen vmbo en havo-vwo inzichtelijk te maken, worden bij de doelen van fase 4 voorbeelden gegeven die gerelateerd aan eindtermen van verschillende vakken.
Complexe maatschappelijke kwesties vragen op mondiale schaal om creatieve oplossingen omdat standaardoplossingen niet meer voldoen en er behoefte is aan meer innovatieve oplossingen. Creatief denken is niet iets wat slechts enkelen zich eigen kunnen maken, iedereen is in staat om op een creatieve manier met vraagstukken bezig te gaan.
Het onderwijs kan een bijdrage leveren aan het ontwikkelen van creatief denken door het bewustzijn dat creativiteit in elke leerling zit en in alle vakinhoudelijke domeinen aan bod kan komen. Door passende leerervaringen aan te bieden die het creatief vermogen ontwikkelen. Willen we meer aandacht voor creatief denken in het kader van de 21e eeuwse vaardigheden, dan zal er expliciet aandacht aan besteed moeten worden in het onderwijs. Zowel aan creatief denken en handelen op zich als aan de manier waarop dat aan bod kan komen.
Overzicht geraadpleegde bronnen.
Creatief vermogen is het ruimte geven aan een vernieuwende en onverwachte uitkomst, waarbij zowel creatief denken als creatief handelen centraal staan.
Het creatieve (denk)proces wordt in vier fasen doorlopen: oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren. Deze fasen zijn niet scherp gescheiden, maar lopen in elkaar over en soms door elkaar heen. Het creatieve proces is een afwisseling tussen divergent denken en convergent denken: divergent denken is de vaardigheid om bepaalde opdrachten van diverse kanten te onderzoeken en convergent denken is de vaardigheid om beargumenteerd naar oplossingen te zoeken. De centrale vaardigheid binnen deze cyclus is het reflecteren op die verschillende fasen. Deze fasen zijn nodig om tot een nieuwe ontdekking of een werk te komen. Ze zijn toepasbaar op ieder mogelijk probleem, idee of thema. Bij oriënteren gaat het er om dat de leerling geprikkeld wordt om de opdracht en het thema te verkennen. Vervolgens onderzoekt de leerling verschillende mogelijkheden en oplossingen voor de opdracht of de verwerking van het thema. Daarna maken de leerlingen gebruik van vakspecifieke kennis en vaardigheden die zij nodig hebben voor het uitvoeren van de opdracht. Bij reflectie wordt steeds een relatie gelegd tussen de keuzes in de uitvoeringsfase en de onderzoeksfase. Na het evalueren van het product en het doorlopen proces worden leerpunten geformuleerd die de opstart vormen voor een volgende opdracht en een volgend creatief proces.
Een leerling heeft creatief vermogen als hij/zij een onderzoekende en ondernemende houding heeft, creatieve denktechnieken kent en kan toepassen, durft te denken buiten de gebaande paden en nieuwe samenhangen kan zien, risico’s durft te nemen en fouten kan zien als leermogelijkheden.
Een leeractiviteit is creatief als er aandacht is voor de fasen oriënteren, onderzoeken, uitvoeren, evalueren en reflecteren. De leeractiviteit stimuleert een onderzoekende en ondernemende houding, initiatief tonen, het denken buiten gebaande paden en van perspectief kunnen wisselen, het toepassen van creatieve technieken (brainstorming, associëren, onverwachte verbindingen leggen, etc.), het durven nemen van risico’s en het kunnen zien van fouten als leermogelijkheden. Daarnaast moet gebruik gemaakt worden van vakspecifieke kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het uitvoeren van de opdracht.
Creatief denken en handelen
De leerling…
Oriënteren
kan zich openstellen voor verschillende thema's, onderwerpen en vraagstukken
weet dat er verschillende creatieve denktechnieken zijn en kan deze toepassen
kan reageren op een onderwerp met vrije associaties en herinneringen aan eigen ervaringen
kan communiceren over het onderwerp met anderen
Onderzoeken
kan onderzoeken op welke manier de opdracht uitgevoerd kan worden en kan een uitvoeringsplan maken
kan eigen criteria en de gegeven criteria van de opdracht benoemen
kan brononderzoek doen en vanuit dit onderzoek conclusies trekken die meegenomen worden in de uitvoerende fase
kan de betekenis van het creatieve proces onderzoeken en een relatie leggen met te gebruiken technieken, materialen en media
kan experimenteren met technieken, materialen, verschillende media en durft nieuwe mogelijkheden uit te proberen
Uitvoeren
kan zijn plannen uitvoeren (met behulp van vakspecifieke kennis en vaardigheden) en de uitvoering presenteren (individueel of samen met anderen)
kan keuzes beredeneren en een relatie leggen met de onderzoeksfase
kan in het vormgevingsproces van de oplossingsrichting rekening houden met gegeven en eigen criteria
kan, daar waar relevant, samenhang benoemen van hetgeen uitgevoerd wordt
Evalueren
kan vertellen over het verloop van het werkproces
kan waardering geven aan het product en het werkproces van zichzelf en dat van anderen
kan de waardering beargumenteren en maakt daarbij gebruik van vakspecifieke kennis en vaardigheden
kan oplossingen in het eigen werk vergelijken met die van anderen
kan laten zien dat hij kennis en inzicht heeft in de betekenis van het creatieve proces voor het dagelijkse leven van mensen
Reflecteren
kan vragen formuleren ten aanzien van uitgangspunten en eisen ten aanzien van de uiteindelijke opbrengsten en oplossingen
Kan terugblikken op het doorlopen creatief (denk)proces